Pan Tadeusz jako epopeja narodowa, cechy eposu
Epos (epopeja,
poemat epicki) - to obszerny, wielowątkowy utwór należący do epiki (rodzaj literacki), mimo tego że jest w formie
wierszowanej, („Pan Tadeusz" pisany wierszem sylabicznym, trzynastozgłoskowcem).
Przedstawia wydarzenia przełomowe dla danej społeczności (narodu)
oraz życie legendarnych bohaterów. Uwidacznia się w nim bogate tło
obyczajowe. Cechą charakterystyczną jest realizm przedstawianych zdarzeń.
Epos prezentuje zwykle dzieje jednego heroicznego bohatera, którego
życie splata się z losami narodu, a niekiedy je determinuje. Jest on kreowany jako wzorzec do naśladowania,
często nosi cechy patrioty. Narrator, w przypadku epopei, jest wszechwiedzący
i wszechobecny, ujawnia się
w dygresjach i np. w inwokacji.
W tym kontekście „Pan Tadeusz" spełnia wymogi eposu. Ponadto o dziele Mickiewicz. mówi się jako o epopei narodowej, a to z kilku powodów:
- akcja utworu rozgrywa się w momentach przełomowych, zwłaszcza dla Polski i Litwy - Napoleon wyrusza na Rosję, a z postacią cesarza wiążą się nadzieje niepodległościowe; zaakcentowany jest zmierzch epoki szlacheckiej, przy jednoczesnym ukazaniu jej świetności, nowy porządek symbolizuje kolejne pokolenie - Tadeusz i Zosia;
- przekrój społeczny - różne warstwy: magnaci (Stolnik), zamożna szlachta (Podkomorzy, Sędzia), uboga szlachta zaściankowa - Dobrzyńscy, włościanie (zasiadający w karczmie, wracający z pola) są bohaterami dzieła;
- odzwierciedlenie obyczajowości epoki: zwyczaje, obyczaje, obrzędy, życie towarzyskie, uczty, poszanowanie tradycji, silna więź z ojczyzną;
- elementy historyczne i realizm przedstawianych zdarzeń: bohaterowie charakterystyczni dla swojej epoki (strój, styl życia, sposób mówienia);
- bohater jednostkowy, którego losy wiążą się z losami narodu (ksiądz Robak i jego działalność)
- bohater zbiorowy: szlachta
-wielowątkowość dzieła: wątki główne (spór o zamek, problem walki narodowowyzwoleńczej, dzieje wybitnej jednostki - Jacka Soplicy) i poboczne (spór Asesora z Rejentem, i in.)
- styl podniosły, patetyczny, adekwatny do podjętego tematu; artyzm utworu; bogactwo środków stylistycznych w sposobie obrazowania: liczne epitety, porównania, metafory, onomatopeje;