Istotną  sceną w utworze jest „Wielka Improwizacja" oraz poprzedzająca ją scena - symboliczna przemiana Gustawa w Konrada dokonana w celi więziennej. „Wielka Improwizacja" to koncepcja poezji i poety: jednostki samotnej, wybitnej i zbuntowanej (Konrad wygraża Bogu i porównuje się z nim: jako poeta może tworzyć - jak Bóg, domaga się od Stwórcy rządu dusz), która słowem poezji może wieść naród ku zwycięstwu  
i wyzwoleniu. W scenie IX - „Noc Dziadów" autor przypomina o tym prastarym rytuale. Na cmentarzu prowadzą rozmowę Guślarz i Kobieta w żałobie. Ona czekała na pewnego ducha, ale widmo się nie pojawiało (zmiana imienia bohatera Gustaw - Konrad), dopiero później ujrzeli wyczekiwaną postać na jednym z jadących wozów. Mężczyzna miał ranę na czole, którą „sam sobie zadał". Obrzęd dziadów i bohater Gustaw - Konrad to dwa wątki obecne  
w każdej części dramatu. ¹³

Przez ponad sto lat po napisaniu „Dziadów" naród nasz musiał drogo płacić za udokumentowanie swojej obecności w Europie. Trzeba było powstań i ofiar straceńczych zapałów i żmudnej konspiracji, żeby ni zostać ostatecznie wykreślonym z map i kalkulacji politycznych. „Dziady" rozumiane niekoniecznie tak, jak Mickiewicz je programował, pełniły skutecznie rolę symbolu narodowych dążeń. (E. Szymanis, Dziady) ¹⁴ 

Grażyna. Powieść litewska.

Utwór  powstał w 1822 roku, dokładnie w tym samym czasie, gdy wydano „Ballady  
i romanse" Mickiewicz. wyznaczające nową epokę literacką. Drukiem ukazał się w maju następnego roku (1823) w tomie „Poezji" wraz z drugą i czwartą częścią „Dziadów". „Grażynę" klasyfikuje się jak powieść poetycką, gatunek ten rozpowszechnili w literaturze poeci angielscy: Walter Scott i G. Byron. W. Scott uznawany jest za twórcę tego gatunku. Powieść poetycka (poemat) powstała w opozycji do gatunków klasycystycznych, występujący w niej bohater to zwykle samotny buntownik. Akcja często rozgrywa się w średniowieczu.  
W utworze napięcie budowane jest z pomocą np. inwersji czasowej (zaburzenie chronologii), panuje atmosfera tajemniczości i grozy, ujawniają się elementy ludowości (pogańskie obrzędy, elementy fantastyki).

___________________________________________________________________________

13. A. Mickiewicz, Dziady, Przewodnik po lekturach, op. cit., 29 - 47.

14. E. Szymanis [w:] A. Mickiewicz, Dziady, op. cit., s. 32.