• dramat romantyczny wyrażający uczucia patriotyczne, cierpienia z powodu niewoli kraju;
• obraz prześladowań i walki z zaborcą

- sc. I - wigilia Bożego Narodzenie - młodzież polska, spiskowcy: Sobolewski, Żegota, Frejend, Kołakowski, Tomasz, rozmawiają o prześladowaniach caratu wobec Polaków:

• zsyłki - wielka wywózka na Syberię studentów ze Żmudzi
• przesłuchania
• manipulowane procesy
• aresztowania - np. Cichocki - wiele lat spędził w więzieniu, rodzinie mówiono, że się utopił
• tortury - więźniowie powracający do domu nie byli już sobą lecz strzępami ludzi, chorymi fizycznie i psychicznie
• bicie - katowanie (Rollison)

B) E. Orzeszkowa: „Gloria victis"

• obraz powstania styczniowego - elementy leśnej przyrody → świadkowie powstania - opowiadają co widziały na leśnej polanie
• bitwa rozrywa i niszczy uczucia, rozdziela kochających się ludzi - dziewczynę, jej brata i przyjaciela wiążą uczucia: miłość braterska, przyjaźń, zalążek uczucia miłości między siostrą, a przyjacielem - dziewczyna traci brata i przyjaciela - jest osierocona i pogrążona w żałobie - rozpacza.

C) E. Orzeszkowa: „Nad Niemnem"

• powstanie styczniowe żywe w pamięci starszego i młodego pokolenia
• nieunikniona śmierć - mieszkańcy Korczyna i Bohatyrowicz wspólnie ruszyli do powstania, razem walczyli, razem polegli, a także w jednej zostali złożeni Mogile (w nadniemeńskim lesie)
• klęska powstania pozostawiła trwały ślad w życiu i psychice bohaterów:: - „choroba duszy" Anzelma Bohatyrowicza - losy Dominika Korczyńskiego - powstańca wziętego do niewoli rosyjskiej, człowieka ........???
• Mogiła powstańcza - symbol „świętej sprawy" - dlatego Benedykt Korczyński nie sprzeda Korczyna, ponieważ ziemia z mogiła dostałaby się w ręce Rosjan, a to postrzegał jako sprzeniewierzenie się powstańczym ideałom,

• uczestnicy powstania styczniowego byli bardzo szanowani i podziwiani

D) B. Prus. „Lalka"

• Stanisław Wokulski brał udział w przedpowstaniowej konspiracji
• przystępuje do powstania - odbywa za to 7 - letnią pokutę na Syberii - traci 7 lat swojego życia
• zyskał trwałą pamiątkę pobytu w Irkucku - odmrożone, czerwone ręce.

  ! Różne koncepcje walki narodowowyzwoleńczej: - A. Mickiewicz. „Konrad Wallenrod"

• szaleńczo odważny, poświęcił swoją miłość, rodzinę dla ratowania ojczyzny
• zwycięży, jednak zyska miano zdrajcy i szpiega
• Wallenrod - ojciec polskiej konspiracji, pierwszy szpieg
• spisek i walka podstępna warunkiem osiągnięcia wytyczonego celu tzn. uzyskania wolności ojczyzny → WALLENRODYZM

- A. Mickiewicz. „Dziady" cz. III

• Konrad pragnie „rządu dusz" do uszczęśliwienie narodu - PROMETEIZM - bunt wobec Boga: „On kochał wielu, on kochał wiele - On kochał NARÓD."^v (sowa Admirała)

- J. Słowacki. „Kordian"

• Kordian - uosobienie najszlachetniejszych dążeń, ale też dramatycznych dylematów pokolenia młodych Polaków, którzy wzięli udział w powstaniu listopadowym
• na Mount Blanc rodzi się w nim idea wyzwolenia Polski spod tyranii władców: „ (...) Pójdę! Ludy zawołam, trony obalę!"^vi → WINKELRIEDYZM
• ową ideę chce realizować jako uczestnik spisku Podchorążych przez zabicie cara

- C. K. Norwid: „Bema pamięci..." - J. Słowacki. liryki powstańcze - A. Mickiewicz. „Reduta Ordona"

• sposób kreowania tych postaci - SAKRANIZACJA, HEROIZACJA, to wszystko jest wyrazem hołdu poetów wobec żołnierskiego czynu powstańców.

WNIOSEK: Wojna:

• obowiązek patriotyczny wobec ojczyzny - walka o jej wyzwolenie
• prześladowania caratu wobec Polaków
• bitwa niszczy uczucia, więzy międzyludzkie, rozdziela kochających się ludzi
• prawie pewna śmierć, której trudno uniknąć
• pozostawia trwały ślad w życiu i psychice człowieka
• podczas wojen ludzie tracą wielką część swego cennego życia, a dodatkowy udział w powstaniach groził długimi i mało przyjemnymi konsekwencjami - np. zsyłką na Sybir.