V. MŁODA POLSKA

1. Stanisław Wyspiański „Wesele"

Wyspiański dokonuje tutaj krytycznej oceny społeczeństwa polskiego. Ocena wypada druzgocąco. Inteligencja jest pełna niemocy, brak jej siły i możliwości poprowadzenia ludzi do walki narodowowyzwoleńczej. Gospodarz zapomniał o swej przywódczej misji. Niemoc tu ma wiele powodów. Wynika z usypiania świadomości społeczeństwa przez konserwatystów, zdrady i braku działania. Z kolei chłopi są zainteresowani wyłącznie swoimi korzyściami, nie mają żadnego poczucia tożsamości narodowej. Wyspiański rozprawia się w ten sposób z polskimi mitami narodowymi, przede wszystkim z mitem chłopa - Pisata. Atakuje fałszywą poetyckość, chłopomanię, dekadenckość poezji modernistycznej i środowisko artystów. Bohater - Poeta - podrywa Marynę ale ona mówi o nim, że jest próżny i zarozumiały, „bałamutny".

2. Stanisław Przybyszewski „Confiteor"

• „Artysta nie jest sługą, ani kierownikiem, nie należy ani do narodu, ani do świata, nie służy żadnej ........ ani żadnemu społeczeństwu."^{xxiv xxv}

• „Artysta stoi ponad życiem, ponad światem, jest Panem Panów, nie kiełznany żadnym prawem, nie ograniczony żadną siła ludzką. Jest on zarówno święty i czysty, czy odtwarza największe zbrodnie, odkrywa najwstrętniejsze brudy, gdy oczy w niebo wbija i światłość Boga przenika. Bo nie zna on praw i ograniczeń, jakie objawy duszy ludzkiej w to lub owo koryto wpychają, zna co tylko jedynie potęgę tych przejawów, równie silną w cnocie czy w zbrodni, w rozpuście czy w skupieniu modlitwy."^xxvi

• „Artysta, który pragnie poklasku, a skarży się na małe uznanie tłumu, stoi jeszcze w przedsionku sztuki, nie czuje się jeszcze panem, który łask nie żebrze, tylko hojną ręką je na tłum zrzuca i nie pragnie podzięki - tej pragnie tylko plebejusz w duchu, tej pragną tylko dorobkiewicze."^xxvii

VI. DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

1. Leopold Staff „Ars poetica"

W utworze tym poeta wyjaśnia, na czym polega „sztuka poetycka". Powinna ona być prosta i zrozumiała dla odbiorcy. Zadaniem poety jest porozumienie się z czytelnikiem, przekazanie mu własnych odczuć i doznań. Według niego, wiersz musi być:

„ ... tak żywy, jak spojrzenie w oczy

I prosty jak podanie reki."^xxviii

Staff uważa, że poeta oddaje nieuchwytne nastroje chwili, to, co ulotne i cenne. Poeta może uchwycić to, czego nie widzi szary człowiek. Jest on „opisywaczem" rzeczy codziennych, ma je uwznioślić, choć są one przyziemne.